Bạn chọn gấu hay đàn ông?
Khi cả xã hội là tác nhân và nạn nhân của bạo lực gia trưởng
Nếu đang một mình trong rừng thẳm, bạn chọn gặp phải một con gấu hay một người đàn ông?
Nếu đang một mình trong rừng thẳm, tôi chọn gặp phải một người đàn ông, nhưng với điều kiện tôi là con gấu.
Là một con gấu, chưa chắc tôi đã tránh được hiểm nguy từ người đàn ông kia. Nhưng ít nhất, chắc chắn tôi sẽ khỏe hơn để đối phó nếu chẳng may anh ta làm gì.
Khi một cô gái ở một mình với người đàn ông lạ trong rừng sâu, xung quanh không một bóng người, sự hiện diện của anh ta mang theo nguy cơ bạo lực, chực chờ bùng phát thành đòn tấn công nhắm vào cô gái.
“Không phải tất cả đàn ông đều làm vậy…”, đúng. Nhưng nếu người đàn ông này làm vậy thì sao?
Vấn đề của bạo lực từ nam giới là chẳng ai biết liệu mình có trở thành nạn nhân của nó hay không. Sự bất an này bắt nguồn từ việc chế độ gia trưởng (patriarchy) coi bạo lực như một biểu hiện tự nhiên của sự nam tính - qua lời biện minh “boys will be boys”, qua quan niệm "dạy con từ thuở còn thơ, dạy vợ từ thuở bơ vơ mới về”.
Có nhiều trưởng hợp các cô gái chia sẻ chuyện họ bị bạo hành bởi người đàn ông trong mối quan hệ, nhưng rồi những trải nghiệm đau đớn của họ bị gạt bỏ. Họ nhận lại được lời khuyên rằng hãy nhẫn nhịn để anh chàng kia nguôi ngoai. Tệ hơn, họ bị hỏi ngược lại: “Thế cô đã làm gì để anh ta phải hành động như vậy?”
Lướt qua phần bình luận của mấy video trên Tiktok hỏi các cô gái chọn gặp gấu hay đàn ông trong rừng thẳm, tôi thấy hầu hết các cô đều chọn gấu. “Nếu bị gấu tấn công và còn sống sót để kể lại, thì ít nhất người ta còn tin tôi.”
Trong xã hội gia trưởng, nạn nhân của bạo lực không những phải hứng chịu bạo hành, mà còn phải đối mặt với việc sự bạo hành đó được bình thường hóa.
Họ bị thao thúng tâm lý và được dạy rằng bạo lực từ nam giới là bình thường để biện minh cho những hành động bạo hành, dù cho nó làm tổn thương cả thể xác lẫn tinh thần của họ đến thế nào.
Điều này không chỉ xảy ra trong mối quan hệ dị tính (heterosexual) giữa phụ nữ và đàn ông, mà còn trong các mối quan hệ giữa những đứa trẻ và các ông bố, các anh chị em trong nhà, các mối quan hệ đa dạng tính dục, học sinh và giáo viên, nhân viên và sếp, hay giữa những người lạ. Miễn là một bên được chế độ gia trưởng “cấp phép” sử dụng bạo lực để đàn áp, thao túng và bắt ép bên còn lại, thì ai cũng có thể trở thành nạn nhân của chế độ gia trưởng, không chỉ riêng phụ nữ theo quan niệm dị tính (heteronormative).
Điều này bắt nguồn từ cách chế độ gia trưởng hình thành, trong đó bạo lực từ nam giới là then chốt.
Bạo lực - trụ cột vận hành của xã hội gia trưởng
Bạo lực từ nam giới đã tồn tại từ rất lâu, nhưng chỉ được hợp thức hóa trên diện rộng kể từ khi nền nông nghiệp hình thành khoảng 12000 năm trước.
Trước khi nền nông nghiệp xuất hiện, con người sống dựa vào săn bắt hái lượm. Ở thời điểm này, bạo lực từ nam giới đã tồn tại trong cộng đồng người Inuit đi săn. Vào mùa hè, do động vật ở Bắc Cực phân tán, người Inuit chia thành các nhóm nhỏ gồm 1-2 gia đình để đi săn. Trong nhóm nhỏ, đàn ông Inuit có thể dễ dàng khống chế phụ nữ mà không bị giám sát hay can thiệp. Phụ nữ cũng không dễ dàng chạy đi nếu họ bị bạo hành do nguy cơ chết đói nếu không tìm được nhóm mới.
Vào mùa đông, người Inuit tập trung thành nhóm lớn để săn hải cẩu. Trong nhóm lớn, phụ nữ được ở gần họ hàng, những người họ hàng này giúp kiểm soát hành vi của đàn ông. Trong cộng đồng lớn, nếu bị bạo hành, phụ nữ cũng dễ tìm được sự hỗ trợ từ cộng đồng hơn so với mùa hè khi họ chỉ ở trong nhóm nhỏ. (1)
Vì vậy, bạo lực từ nam giới đã tồn tại từ lâu, nhưng chỉ được hợp thức hóa rộng rãi khi nền nông nghiệp bắt đầu khoảng 12000 năm trước.
Nông nghiệp bắt đầu xuất hiện khi khí hậu ổn định hơn, khi có đủ CO2 trong không khí và đất cho canh tác (farming). Trước đây, vào những mùa muông thú và thực vật khan hiếm, những bộ tộc săn bắt hái lượm phải đối mặt với nạn đói. Từ khi nông nghiệp xuất hiện, họ có thể tự gieo trồng, chăn nuôi để tự tạo ra thực phẩm. Dần dần, ngày càng nhiều nhóm người áp dụng canh tác, nuôi trồng. Sự lan truyền rộng rãi của nông nghiệp dẫn tới sự hình thành của hệ thống phân cấp (hierarchy), nơi quyền cai trị được trao cho những người đứng đầu.
Trước đây, khi còn săn bắt hái lượm, tộc trưởng của các bộ tộc đi săn đứng ngang hàng với các thành viên. Tộc trưởng phải đối xử tốt với các thành viên để được chia cho đồ ăn. Các thành viên cũng dễ dàng chạy sang nhóm khác nếu không ưa tộc trưởng xấu tính nhờ tính di động cao do đi săn bắt. Giờ đây, khi con người chuyển từ đi săn bắt sang làm nông nghiệp, tộc trưởng được quyền cai trị để tổ chức và quản lý lao động. Dưới chế độ nông nghiệp, con người không còn tự do và bình đẳng. (1)
Chất lượng cuộc sống của những nhóm người chuyển sang làm nông cũng giảm sút. Họ không còn được di chuyển nhiều như khi còn săn bắt hái lượm, mà phải làm nông từ sáng đến tối trên mảnh đất nhỏ. Thay vì được ăn thực phẩm đa dạng, giờ đây họ phải xay nghiền hạt lúa mì thành thức ăn nhạt nhẽo. Do chất lượng cuộc sống giảm sút, nhóm cai trị bắt đầu sử dụng bạo lực để ép buộc lao động.
Việc phân chia đất đai cho canh tác dẫn tới xung đột và chiếm đoạt. Bạo lực trở thành công cụ để đi chiếm đoạt và bảo vệ tài sản. Đàn ông thường là người thực hiện các nhiệm vụ bạo lực này. Dần dần, họ được giao nhiệm vụ đi chiếm đất cho canh tác và chăn nuôi, còn phụ nữ được phân nhiệm vụ làm đồng và sinh con để cung cấp lao động cho xã hội.
Dưới chế độ này, gia đình là đơn vị tổ chức chính để duy trì sự vận hành của xã hội. Nam giới đứng đầu gia đình và có quyền quyết định - bao gồm cả việc sử dụng phụ nữ làm một thứ hàng hóa trao đổi, một công cụ để giao thương với với các gia đình khác nhằm mở rộng đất đai, đạt lợi ích kinh tế, hay thậm chí là giữ hòa bình quốc gia. Dưới chế độ gia trưởng, phụ nữ trở thành nô lệ đầu tiên của thế giới. (2)
Mô hình nam giới đứng đầu được áp dụng để tổ chức gia đình, rồi dần được áp dụng trong kinh tế và chính trị nơi quyền lãnh đạo được trao cho nam giới. Xã hội được tổ chức theo mô hình này qua nhiều giai đoạn lịch sử, ví dụ như việc phụ nữ không được bầu cử đến cuối thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20, hay việc chỉ có nam giới mới được nắm giữ những vị trí quan trọng trong chế độ phong kiến. (2)
Để duy trì hệ thống xã hội gia trưởng, chế độ gia trưởng đã phân chia xã hội thành những vai trò gắn liên với giới - nam và nữ.
Cuộc sống của phụ nữ bị giới hạn trong phạm vi gia đình, còn nam giới được giao nhiệm vụ đi chiến đấu, cướp bóc và đàn áp.
Để duy trì sự vận hành của xã hội dựa trên vai trò giới, chế độ gia trưởng khuyến khích và đề cao những đặc tính được coi là nam tính - mạnh mẽ, thống trị, cạnh tranh và bạo lực - vì những đặc tính này có thể được vũ trang hóa để dành lấy các lợi ích kinh tế và chính trị. Ví dụ, trong hệ thống chính trị kinh tế tư bản, cạnh tranh được khuyến khích để thúc đẩy phát triển. Trong chế độ thực dân, bạo lực và tư tưởng thống trị được vũ trang hóa để xâm chiếm và áp bức các dân tộc khác.
Vì vậy, bạo lực là thành phần thiết yếu trong sự hình thành của chế độ gia trưởng, và là cốt lõi sự vận hành của nó. Khi đã hiểu vai trò nền tảng của bạo lực trong việc thiết lập xã hội gia trưởng, chúng ta nên nhìn nhận bạo lực từ nam giới như thế nào?
Để viết về bạo lực từ nam giới thì có vố số góc nhìn, vì tác nhân và nạn nhân của nó nhiều vô kể. Trong phạm vi bài viết này, tôi sẽ viết về trải nghiệm của nam giới, hay đúng hơn là những người được dạy để trở thành đàn ông.
Khi đàn ông là nạn nhân của bạo lực gia trưởng
Để đảm bảo đàn ông trở nên bạo lực, chế độ gia trưởng dạy họ kìm nén mọi cảm xúc tiêu cực, trừ sự tức giận.
Khi cảm xúc tiêu cực nào đó nhen nhóm mà không phải sự tức giận, đàn ông được dạy phải kiềm chế nó. Rằng “nam tính” đồng nghĩa với “không buồn, không sợ, không đau”. Nếu vô tình cảm nhận được điều gì không vui, phản ứng “đàn ông” nhất là che giấu, kìm nén những cảm xúc tiêu cực ấy, cố gắng quên nó đi và hy vọng nó sẽ tự dưng tan biến. (3)
Chế độ gia trưởng tung ra lời nói dối mà cả xã hội tin vào: đàn ông đích thực không cảm nhận được nỗi đau.
Khi nam giới chia sẻ những cảm xúc tiêu cực và tổn thương của họ, cả xã hội phản ứng lại và nói: “Đừng nói cho chúng tôi biết anh cảm thấy thế nào!”
Trước khi chia tay, T., một người bạn của tôi hay than thở: “Bạn trai tao chẳng bao giờ nói cho tao biết cảm xúc của nó cả.”
Sau khi chia tay một thời gian, vào một buổi tối chúng tôi ngồi tâm sự trên chiếc sofa ở nhà T., cô ấy mới bảo: “Mày biết gì không, bạn trai cũ tao nói lúc nào tao cũng than nó không biết chia sẻ cảm xúc. Nhưng khi nó nói về cảm xúc của nó, thì người tao cứng đờ ra, mặt không biểu cảm gì và cũng không hỏi thêm gì. “Thế thì ai mà chia sẻ được?” Nó bảo tao thế.”
Nghe lời tâm sự của bạn, tôi giật mình. Việc người ta bối rối hay hoảng sợ khi nghe một người đàn ông chia sẻ cảm xúc không phải là cảnh hiếm gặp, đặc biệt khi những cảm xúc đó chẳng vui vẻ gì.
Người ta dễ cảm thấy khó xử khi phải đối diện với những buồn bã, mặc cảm và tự ti của đàn ông, đặc biệt là của những người đàn ông thân cận như bố, anh trai, em trai hay người yêu. Trong lòng chúng ta len lỏi nỗi sợ rằng nếu những người đàn ông thân cận với mình bỗng dưng phơi bày những yếu đuối và tổn thương, thì hình ảnh một người đàn ông mạnh mẽ, không biết đau, không biết buồn mình luôn có trong lòng về họ sẽ vụn vỡ.
Viễn cảnh chạm tới phần mong manh, dễ vỡ mà chân thực nhất của những người đàn ông thân cận khiến chúng ta e ngại và dè dặt.
Chúng ta thường nói mình căm ghét bạo lực, căm ghét hình ảnh người đàn ông gia trưởng đầy thống trị. Nhưng thái độ của chúng ta với một người đàn ông đang phơi bày những mong manh, yếu đuối là gì?
Nếu hình ảnh một người đàn ông yếu đuối và vụn vỡ khiến chúng ta dè dặt và khó chịu, thì câu hỏi ở đây là: ai mới là người gia trưởng?
Sự giận dữ - cảm xúc chính đáng duy nhất
Đàn ông không được phép cảm nhận hay thể hiện cảm xúc tiêu cực nào ngoài sự giận dữ, dù sự giận dữ đó bùng nổ thành cơn thịnh nộ hay rò rỉ qua sự im lặng đầy căng thẳng.
Bản thân sự tức giận không xấu vì mọi cảm xúc đều chính đáng. Nhưng nếu sự giận dữ trở thành mặt nạ che đi những cảm xúc khác, nó sẽ cô lập người đang che giấu cảm xúc của mình.
Khi người ta không được phép thể hiện cảm xúc nào ngoài sự giận dữ, họ bị mắc kẹt trong sự giận giữ đó. Họ không thể chia sẻ những cảm xúc tiêu cực đang bứt rứt trong lòng. Dần dần, họ cảm thấy không còn ai có thể hiểu mình, không còn ai có thể cảm thông và chia sẻ với mình. Càng tức giận, họ càng không hiểu vì sao không ai hiểu cho mình.
Sự giận dữ này, nếu không được đối diện và xử lý một cách lành mạnh, sẽ bùng nổ thành hành vi bạo lực. Đáng tiếc thay, trong xã hội gia trưởng, hành vi bạo lực được coi là lẽ thường tình. Dần dần, người ta tin rằng bạo lực là cách chính đáng để đàn ông giải tỏa cảm xúc, và tất cả mọi người sẽ tiếp tục vừa làm tác nhân vừa làm nạn nhân của bạo lực gia trưởng.
Khi cả xã hội là tác nhân và nạn nhân của bạo lực gia trưởng
Cách cả xã hội đẩy đàn ông vào vai trò “sứ giả” của bạo lực gia trưởng được thể hiện rõ nhất qua cách họ đối xử với những cậu bé trai. Người lớn cảm thấy thoải mái hơn khi đối mặt với một cậu thiếu niên đang nổi giận, so với một cậu bé không ngừng khóc lóc và tủi thân.
Khi những cậu bé trai buồn bực, chẳng mấy ai quan tâm tới chúng cho đến khi những cảm xúc âm ỉ khó chịu này biến thành sự giận dữ và bùng phát thành hành vi bạo lực. Nếu chúng giữ những cảm xúc tiêu cực ấy trong lòng và không chia sẻ với ai, chẳng mấy ai quan tâm. Dù sao, chẳng phải một đứa con trai không khóc lóc và không thể hiện sự yếu đuối là quá phù hợp với hình mẫu lý tưởng của một người đàn ông mạnh mẽ, không biết buồn, không biết đau rồi còn gì?
Chỉ tới lúc bỗng dưng có cậu bé nào vướng vào vòng lao lý, phạm tội giết người, người ta mới truyền tai nhau: “Nghe bảo thằng này ở nhà ngoan lắm.”
Cả xã hội vừa làm tác nhân vừa làm nạn nhân của bạo lực gia trưởng mà chẳng hề hay biết.
Nam giới - những người có vẻ được lợi nhất từ bạo lực gia trưởng - cũng chính là nạn nhân của nó. Lợi ích ở đâu khi họ bị giam cầm trong sự giận dữ đầy cô đơn? Lợi ích ở đâu khi họ chỉ được tôn trọng nếu họ đeo lên chiếc mặt nạ quyền lực, giận dữ và mạnh mẽ?
Đàn ông mang trách nhiệm phải trở thành “sứ giả” của bạo lực gia trưởng - vật lộn giữa việc bảo tồn hình tượng người đàn ông mạnh mẽ và mong muốn được sống trọn vẹn với nhân tính, với những cảm xúc chân thực của mình. Công việc làm “sứ giả” cho bạo lực gia trưởng thực chất quá đỗi cô đơn.
Vì vậy, chúng ta cần ngừng coi tất cả nam giới như “kẻ thù” và chỉ đích danh “kẻ thù” thật sự: chế độ gia trưởng.
Vấn đề không nằm ở từng cá nhân nam giới, vấn đề nằm ở chế độ gia trưởng. The problem is not individual men, the problem is the patriarchy.
Tuy vấn đề nằm ở hệ thống, từng cá nhân - nam giới hay không - vẫn có khả năng hành động để lựa chọn phá vỡ những ảo tưởng về đàn ông của tư tưởng gia trưởng.
Để thách thức chế độ gia trưởng, chúng ta cần nhận ra rằng tất cả mọi người, không chỉ đàn ông, đều có thể tái tạo và củng cố bạo lực gia trưởng và những ảo tưởng của nó về hình tượng người đàn ông mạnh mẽ.
Cá nhân tôi cảm thấy thật dễ dàng để phê phán chế độ gia trưởng, nhưng không dễ chút nào để dứt khỏi những ý niệm vô thức về đàn ông mà chế độ này đã gieo rắc. Chúng ta lên án chế độ này, nhưng vẫn có thể vô tình góp phần duy trì nó. Vậy nên mỗi người cần nhận thức và phản tư sâu sắc về suy nghĩ và hành động của mình.
Xã hội này cần những cách suy nghĩ mới về việc làm đàn ông.
Những cách suy nghĩ mà cho phép họ sống đúng với cảm xúc của mình, không phải kìm nén chúng, không phải cô lập bản thân trong sự giận dữ, không phải che giấu những tổn thương. Những cách suy nghĩ mà cho phép nam giới được buồn, được đau đớn, được tổn thương.
Giá trị của đàn ông không đến từ những thứ họ đạt được theo hệ quy chiếu của chế độ gia trưởng, mà đơn giản đến từ sự tồn tại của họ là những con người hoàn thiện về tinh thần và cảm xúc. Giá trị của nam giới không đến từ sự thống trị, cạnh tranh hay bạo lực, mà đến từ nhân tính hoàn thiện và khả năng biểu đạt và chia sẻ nhân tính ấy một cách toàn vẹn.
Theo lời của bell hooks: (4)
“Celebrate men who feel, men who cry, men who give as well as receive, men who love.”
Tuy vậy, tôi chỉ là một người phụ nữ hợp giới dị tính (cisgender heterosexual woman) nói về chế độ gia trưởng và bạo lực từ nam giới. Cũng chẳng bất ngờ nếu những gì tôi viết không phản ánh đúng trải nghiệm của họ. Nếu bạn muốn chia sẻ, tôi rất mong được hiểu thêm về trải nghiệm sống và góc nhìn của bạn. Tôi cũng muốn hiểu liệu tôi có làm tác nhân gián tiếp hay trực tiếp cho chế độ gia trưởng và củng cố những ảo tưởng của nó về đàn ông hay không. Nếu muốn chia sẻ, bạn cứ để lại bình luận hoặc gửi tin nhắn cho tôi nhé!
Bài viết thuộc thử thách Viết Đều và Hay của Writing On The Net Alumni.
#wotn #vietdeuvahay
Hướng về Gaza 🍉
Chúng ta không thể nói về chế độ gia trưởng và bạo lực mà không nói về Gaza. Chế độ gia trưởng, hệ thống tư bản, thể chế thực dân và chủ nghĩa đế quốc hoạt động phụ thuộc vào nhau. Bạo lực của chúng đang được phơi bày rõ nhất ở Gaza ngay bây giờ.
Trong các bài viết, tôi sẽ dành phần cuối để hướng về Gaza. Mong bạn không đọc tới phần này rồi mặc định bỏ qua, vì những người ở Gaza cũng như bạn và tôi. Cũng có ước mơ, hoài bão và đam mê. Chúng ta may mắn được an toàn để làm những điều mình muốn. Tôi may mắn được ngồi đây viết những dòng này, bạn may mắn được an toàn để đọc những dòng này của tôi. Hy vọng chúng ta sẽ sử dụng đặc quyền được an toàn (mà đáng ra không phải đặc quyền, chỉ là quyền cơ bản) để giúp các gia đình ở Gaza.
Bạn có thể đọc bài viết “survival crowdfunding” của
để hiểu thêm về những phức tạp sau việc gây quỹ và vì sao các gia đình ở Gaza lại cần số tiền lớn tới vậy:“People whose names appear on the official list must leave on the same day. However, due to spotty WiFi service and rolling blackouts, some people miss their window to exit and have to repeat the entire process mentioned above, including crowdfunding and paying again.”
Dưới đây là các tài khoản đang gây quỹ cho người dân ở Gaza. Bạn có thể xem và giúp họ gây quỹ cho các gia đình. Sẽ chỉ mất 5-10 phút của bạn thôi. Chẳng có gì là quá bất tiện khi chúng ta vẫn còn ngồi đây và còn được an toàn.
Free Watermelon Now:
Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=61555718442080
Truy cập link gây quỹ trực tiếp cho các gia đình ở đây
Trang Instagram @thaoluuminh:
Instagram: https://www.instagram.com/thaoluuminh/
Gây quỹ chung với 5 tài khoản khác
Có báo cáo thu chi rõ ràng gắn trên link ở bio Instagram
Trang Instagram @anemokween:
Instagram: https://www.instagram.com/anemokween/
Đang gây quỹ cùng 2 tài khoản khác cho 3 gia đình
Có báo cáo thu chi rõ ràng gắn trên link ở bio Instagram
Trang Facebook Thơ Palestine:
Facebook: https://www.facebook.com/tho.palestine
Một trang Facebook của nghệ sĩ Hoài Phương
Đang gây quỹ trực tiếp cho 2 gia đình và tổ chức các chương trình gây quỹ chung cùng các bên khác
Truy cập các link gây quỹ trực tiếp cho các gia đình ở đây (link Gofundme của 2 gia đình Hozaifa và Gaza Wound Care)
Tài khoản Tiktok Erin Hattamer:
Erin đang gây quỹ trực tiếp cho các gia đình, bạn có thể tìm thông tin trong các video của Erin'
Truy cập các link gây quỹ trực tiếp cho các gia đình ở đây.
Trang Tiktok của Erin: https://www.tiktok.com/@erinhattamer?_t=8mN3vYnFqHQ&_r=1
Cảm ơn bạn đã đọc tới đây!
Cảm ơn chị
đã là người đọc bài viết này đầu tiên và feedback <3Cảm ơn
đã chỉnh sửa và giúp bài viết này hoàn thiện hơn <3Tham khảo:
The Origins of Male Dominance and Hierarchy; what David Graeber and Jordan Peterson get wrong
Understanding Our History of Patriarchy: What’s Faith Got to do with it?
bell hooks. Chapter 3: Being a Boy. In The Will to Change: Men, Masculinity, and Love
bell hooks. Chapter 2: Understanding Patriarchy. In The Will to Change: Men, Masculinity, and Love
Đọc sướng quá ước gì được like vài lần
em nghĩ man ở đây là human being nói chung í chứ ko chỉ giới tính